Και πάλι για την τράπεζα θεμάτων

Και πάλι για την τράπεζα θεμάτων

Του Στέλιου Μαρίνη στην alfavita

Στη χώρα που το αυτονόητο είναι ζητούμενο, έχουμε φτάσει στο σημείο να θριαμβολογούμε όταν τα θέματα των Πανελλαδικών εξετάσεων δεν έχουν λάθη ούτε υπερβολικές δυσκολίες ή παγίδες, όπως τα φετινά. Η πραγματικότητα που δεν αλλάζει από το επίπεδο των θεμάτων είναι ότι οι εξετάσεις αυτές δεν έχουν κανένα παιδαγωγικό έρεισμα, τα θέματα που θεωρούμε «καλά» δεν είναι συμβατά με τη διδασκαλία του σχολείου ούτε προσαρμοσμένα στους διακηρυττόμενους στόχους του Αναλυτικού προγράμματος. Οι Πανελλαδικές είναι διαγωνισμός – διαγκωνισμός του οποίου οι απαιτήσεις διαστρεβλώνουν όλη την εκπαιδευτική διαδικασία του σχολείου.

Από φέτος αυτή η διαστρέβλωση της παιδαγωγικής εργασίας του σχολείου κατεβαίνει στην Α’ Λυκείου. Ο νέος τρόπος διεξαγωγής των γραπτών εξετάσεων στο Λύκειο σε συνδυασμό αφενός με τη συμμετοχή του σχολικού βαθμού στον υπολογισμό των μορίων εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, αφετέρου με την αυστηροποίηση των προϋποθέσεων για την προαγωγή των μαθητών θα έχει τραγικές συνέπειες για τα παιδιά κυρίως των φτωχών οικογενειών, όπως θα φανεί πολύ σύντομα.

Ο στόχος των αλλαγών είναι προφανής: Βίαιος ταξικός διαχωρισμός των παιδιών, πρόωρη ώθησή τους στις ιδιωτικές τεχνικές – επαγγελματικές σχολές ή  στην αγορά «εργασίας» - ευφημισμός της ανεργίας -, αύξηση του αριθμού των «διαθέσιμων» εκπαιδευτικών, και άρα των απολύσεων και ιδιωτικοποίηση της εκπαίδευσης.

Ας δούμε τις κύριες παραμέτρους του προβλήματος:

1. Πολλοί παιδαγωγοί αρνούνται παντελώς τη βαθμολογία ως μέσο αξιολόγησης. Ωστόσο και όσοι από τους ειδικούς της εκπαιδευτικής αξιολόγησης την αποδέχονται, τονίζουν τη σημασία που έχει η κατασκευή ενός τεστ – διαγωνίσματος και θέτουν προϋποθέσεις για την κατασκευή του οι οποίες δεν συμβιβάζονται με τη μέθοδο της κλήρωσης θεμάτων που δεν είναι συνδεδεμένα με τους διδακτικούς στόχους που έχει θέσει ένας εκπαιδευτικός για μια συγκεκριμένη τάξη.

2. Σε κάθε μορφή αξιολόγησης, τα αξιολογούμενα υποκείμενα προσανατολίζονται, αν και όχι πάντα επιτυχώς, να δράσουν προς την κατεύθυνση που θα τους αποδώσει το καλύτερο αποτέλεσμα. Ο θεσμός της τράπεζας θεμάτων θα προσανατολίσει τις προσπάθειες των μαθητών προς την κατεύθυνση εκμάθησης των θεμάτων αυτών. Το φροντιστήριο, η παπαγαλία, η αδιαφορία για κάθε τι που δεν θα αξιολογηθεί ματαιώνει κάθε απόπειρα του δασκάλου να θέσει και να υπηρετήσει παιδαγωγικούς στόχους που δεν φαίνεται να έχουν το ίδιο αποτέλεσμα.

3. Ο φιλότιμος εκπαιδευτικός θα βρεθεί σε αδιέξοδο. Η τάξη μετατρέπεται σε κυνήγι χρόνου για να λυθούν τα πιθανά θέματα. Η ασκησιολογία καταβροχθίζει τους στόχους της εμβάθυνσης, της διερεύνησης, της άσκησης της φαντασίας και τόσα άλλα. Χρόνος για να προσεγγιστούν οι μαθητές και να καλυφθούν οι ιδιαίτερες καθενός ανάγκες ούτε για αστείο δεν υφίσταται. 

4. Στην Α’  Λυκείου οι μαθητές καλούνται να αντιμετωπίσουν τα γνωστικά αντικείμενα με έναν τελείως νέο τρόπο. Στα μαθηματικά για παράδειγμα, πρέπει να προσαρμοστεί ο τρόπος σκέψης τους από την αξία της παρατήρησης και της γενίκευσης, στην απαίτηση της απόδειξης και της διερεύνησης, να αρχίσουν να κατακτούν το αφηρημένο. Αυτό απαιτεί ένα προστατευτικό παιδαγωγικό περιβάλλον και όχι την απειλή της απόρριψης. Η μετάβαση από το «όπως βλέπουμε» στο οποίο έχει εν πολλοίς βασιστεί η διδασκαλία στο Γυμνάσιο, στο «όπως αποδεικνύουμε», θέλει χρόνο, στήριξη, ενθάρρυνση. Πώς να προσφερθούν αυτά σε μαθητές που ξέρουν ότι οι κρίσιμες τελικές εξετάσεις θα απαιτούν απλώς να ανταποκριθούν σε θέματα που δεν θα έχει επιλέξει ο δάσκαλός τους.

5. Σημαντική παράμετρος είναι και η ηλικία των παιδιών. Το πρόβλημα στις ηλικίες της εφηβείας σχετίζεται και με τις πνευματικές ικανότητες και με την ψυχολογική τους ανάπτυξη. Κάθε εξέταση για πολλά παιδιά είναι αξιολόγηση της προσωπικότητάς τους. Η σύνδεση των εξετάσεων με την εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση έχει στοιχεία λογοδοσίας στο κοινωνικό σύνολο. Έχουμε καταδικάσει τα παιδιά μας σε ένα θολό μέλλον, τους έχουμε περιορίσει τις χαρές της νιότης, ας μην τους καταστρέψουμε και τις προοπτικές υγιούς προσωπικής ανάπτυξης.

6. Ας μην ξεχνάμε, σε σχέση με την προηγούμενη παράγραφο, ότι στις ηλικίες αυτές, ένας χρόνος είναι πολύ μεγάλο διάστημα. Οι μεταβολές είναι τεράστιες. Τα παιδιά, καθώς αρχίζουν να βγαίνουν από την εφηβεία, κυριολεκτικά μεταμορφώνονται. Άλλη προσωπικότητα εξετάζεται στην Α΄ Λυκείου και άλλη στην Γ΄. Βλέπουμε πολύ συχνά μαθητές που στην Α’  Λυκείου μοιάζουν χαμένοι, στη Β΄ να αρχίζουν να διαμορφώνουν μια νέα ταυτότητα και στη Γ΄ να είναι αρκετά πιο ώριμοι για μια διαδικασία εξετάσεων λογοδοσίας –αν και κατά την προσωπική μου άποψη πολλοί νέοι χρειάζονται περισσότερο χρόνο κι απ’ αυτόν.

6. Ενώ τα επιχειρήματα για την τράπεζα θεμάτων εδράζονται στην σχετική αντικειμενικοποίηση των βαθμών των μαθητών, ο νόμος του Νέου Λυκείου αλλάζει και τις προϋποθέσεις προαγωγής. Για όποιον έχει διδάξει στη δημόσια εκπαίδευση είναι κοινός τόπος ότι στην Α΄ κυρίως Λυκείου, ακόμη και επιμελείς μαθητές είναι πολύ συνηθισμένο να αποτυγχάνουν για πολλούς λόγους, ανεξάρτητους από το γνωστικό τους επίπεδο. Τα παιδιά δεν έχουν μάθει πώς να οργανώνουν τη σκέψη σε συγκεκριμένα χρονικά πλαίσια, ενώ το άγχος είναι αυξημένο κι έχουμε δει συχνά μαθητές σε κατάσταση πανικού που τους εμποδίζει να αποδώσουν. Ένα διαγώνισμα δεν γίνεται σε συνθήκες εργαστηρίου. Οι μαθητές δεν είναι μηχανές να δουλεύουν πάντα με τον ίδιο τρόπο. Η νομοθεσία για την προαγωγή των μαθητών δείχνει να το αγνοεί ή, σωστότερα, να επιδιώκει την αποψίλωση του Λυκείου από τους όχι μόνο διανοητικά «αδύνατους», χαρακτηρισμό που ένα απαράδεκτο και αντιπαιδαγωγικό διαγώνισμα θα τους έχει αποδώσει.

7. Είναι κοινό μυστικό ότι οι επιδόσεις των μαθητών στις εξετάσεις αυτές θα είναι ένα από τα μέσα αξιολόγησης των δασκάλων τους. Για να γίνουν οι μαθητές μηχανές, πρέπει πρωτίστως οι δάσκαλοί τους να γίνουν ρομπότ. Η παιδαγωγική ελευθερία, η ψυχική προσέγγιση των παιδιών, η αξιολόγηση της προσπάθειας κι όχι μόνο του αποτελέσματος, η επιείκεια στα παιδιά που αντιμετωπίζουν διάφορα προβλήματα, η δημιουργία κινήτρων, όλα αυτά είναι καταδικαστέα. «Εσύ, δάσκαλε, θα βγάζεις την ύλη, κι αυτά ας κόψουν το λαιμό τους να την μάθουν για να περάσουν». Δεν ντράπηκε να το δηλώσει ευθέως ο Υπουργός κ. Αρβανιτόπουλος όταν επέβαλε με προσωπική του εντολή «αποφασίζουμε και διατάσσουμε», παρά τις δηλώσεις του αρμόδιου Υφυπουργού ότι το νέο σύστημα θα εφαρμοστεί μόνο πιλοτικά.

8. Στη φετινή χρονιά η τράπεζα θεμάτων ήταν κωμικοτραγωδία. Θέματα άνισα μεταξύ τους που μετατρέπουν την κλήρωση σε Λότο, γεμάτα  λάθη και ασάφειες, άστοχα προβλήματα κι ένα σωρό άλλες ατέλειες. Όμως ακόμη κι αν βελτιωθεί η τράπεζα, τα κύρια προβλήματα που παραθέσαμε θα παραμείνουν. Μόνη λύση είναι η καταδίκη του νέου συστήματος εξετάσεων από όλους κι αγώνας για την κατάργησή του προτού οι συνέπειες είναι μη αντιστρεπτές.