Οι πρώτοι τηλέγραφοι και τα πρώτα τηλέφωνα

Οι πρώτοι τηλέγραφοι και τα πρώτα τηλέφωνα! 

Γράφει ο Αθανάσιος Δέμος στον Πρωϊνό Λόγο 

.

Στην εποχή των φορητών (= κινητών) τηλεφώνων μας φαίνονται αστεία όσα διαβάζουμε σχετικά με την εγκατάσταση και λειτουργία των πρώτων μέσων τηλεπικοινωνίας. Συγχρόνως, όμως, να τονίσουμε και το μεγαλείο της Ελληνικής Γλώσσας. Τον 19ον αιώνα έγινε η ανακάλυψη, αλλά στην αρχαία Ελληνική γλώσσα κατέφυγαν οι επιστήμονες για να βρουν τον όρο που θα ονόμαζαν τη νέα τους ανακάλυψη. Στον πατέρα της Επικής ποίησης τον Όμηρο βρήκαν τα επιρρήματα τήλε και τήλοθι = μακράν, εις μεγάλην απόστασιν, έξω της χώρας, εις το εξωτερικόν.

Για δεύτερο συνθετικό πήραν τα ρήματα γράφω και φωνώ και δημιούργησαν τις λέξεις τέλεγκραφ και τελεφόν, που είναι διεθνείς όροι...

Η σπουδαία Γαλλίδα Ακαδημαϊκός και Ελληνίστρια Ζακλίν ντε Ρομιγύ, από την πολυετή ενασχόλησή της με την αρχαία ελληνική γραμματεία, είχε διαπιστώσει το πόσο οι ξένοι καταφεύγουν στο αστείρευτο ελληνικό «γλωσσικό ύδωρ» και γράφει: «Ανατρέχουν στα ελληνικά για να ονομάσουν τις σύγχρονες ανακαλύψεις και εφευρέσεις (από την αθανασία μέχρι τον μεταβολισμό), χωρίς να αναφέρουμε τους πυραύλους ή τους μεγάλους επιστημονικούς στόχους που ονομάζονται Αριάδνη ή Ερμής κ.λπ.

Πριν από 157 χρόνια, τους τελευταίους μήνες του 1858, η Ελλάδα έκανε ένα βήμα προς την πρόοδο και τον πολιτισμό. Ως την εποχή εκείνη μόνον η Σύρος, από όλον τον άλλο ελληνικό χώρο, επικοινωνούσε τηλεγραφικώς με το εξωτερικό, γιατί ήταν εμπορικό κέντρο μεγαλύτερο και από τον Πειραιά την εποχή εκείνη.

Η Σύρος, η οποία προηγήθηκε σε εκπολιτιστική πρόοδο μερικά χρόνια και από αυτήν ακόμη την πρωτεύουσα, είχε τηλέγραφο από νωρίτερα.

Το κενό αυτό στην πρωτεύουσα ήρθε να πληρώσει η Κυβέρνηση Ανδρέα Μιαούλη, η οποία συνήψε και υπέγραψε σύμφωνο με την Αγγλική Εταιρία Νιούβαλ, για την εγκατάσταση τηλεγραφικού δικτύου στην Ελλάδα. Το Νοέμβριο, λοιπόν, του 1858, έγινε στον Πειραιά η τελετή της καταδύσεως του τηλεγραφικού καλωδίου, που τον συνέδεσε με τη Σύρο και μέσω αυτής, με τον υπόλοιπο κόσμο.

Η ιστορία του τηλεγραφικού σύρματος στην Ελλάδα, διανθίζεται με αρκετά κωμικά επεισόδια, που δεν μπορούμε, φυσικά, να τα αναφέρουμε όλα εδώ.

Το γεγονός, πάντως, είναι ότι από την πρώτη στιγμή που άρχισε η λειτουργία του τηλεγράφου, όχι μόνον οι πλούσιοι, αλλά και οι φτωχοί, σταμάτησαν να αλληλογραφούν με κανονικές... επιστολές. Ποτέ στην ιστορία τους τα ελληνικά ταχυδρομεία δεν εγνώρισαν τέτοια κεσάτια, όσο κατά την περίοδο 1858-1862.

Αλλά τι ήταν αυτό, που τους έκανε να σταματήσουν την αλληλογραφία τους; Απλούστατα ο τηλέγραφος! Όλοι σχεδόν ανεξαιρέτως ήθελαν να στείλουν, είτε στο εσωτερικό, είτε στο εξωτερικό, τηλεγραφήματα αντί επιστολών!

Και παρόλο που στοίχιζε πανάκριβα τότε ένα τηλεγράφημα καμιά δεκαριά λέξεις, οι Αθηναίοι – κυρίως οι πλούσιοι – έστελναν κατεβατά ολόκληρα.

Το φαινόμενο αυτό, έγινε αφορμή να γραφούν άρθρα και αρθρίδια, χρονογραφήματα και πολλά άλλα στις αθηναϊκές εφημερίδες, που καυτηρίαζαν χαρακτηριστικά την περίεργη αυτή μόδα των τηλεγραφημάτων, που για κανένα λόγο δεν έλεγε να σταματήσει παρ’ όλες τις υποδείξεις του Τύπου.

Ήταν μια τρέλα, που είχε πιάσει όλους σχεδόν τους Αθηναίους, ένας πυρετός που καθημερινά ανέβαινε. Και χρειάστηκε να περάσουν τρία ολόκληρα χρόνια σχεδόν, για να κατασταλάξει επιτέλους το κακό.

Ο πρώτος Έλληνας πολίτης, που εγκαινίασε με ιδιωτικό τηλεγράφημα τη γραμμή Πειραιώς – Σύρου, ήταν ο Δήμαρχος Πειραιώς Ράλλης. Ο Ράλλης κάλεσε την κόρη του και σύζυγο του Δημάρχου Σύρου, Δαμαλά, να έρθει στον Πειραιά για να περάσουν μαζί την Πρωτοχρονιά.

Η απόκτηση τηλεγραφικής συγκοινωνίας χαιρετίστηκε με εξαιρετικό ενθουσιασμό στην Ελλάδα. Την εποχή εκείνη η ληστεία ελυμαίνονταν, όχι μόνον την ύπαιθρο χώρα, αλλά και τις κυριώτερες ακόμη πόλεις. Και ένας από τους πιο θερμούς εγκωμιαστές του νέου εκπολιτιστικού έργου, ο δημοσιογράφος Φίλιππος Λούης, πανηγύριζε υπερβολικά για την τηλεγραφική... εξόντωση των ληστών. Και έγραφε: «Όταν βαθμηδόν η Στερεά Ελλάς συνδεθεί τηλεγραφικώς, ληστής δεν δύναται να μιαίνει το ελληνικόν έδαφος, διότι άμα συμβεί εις δήμον τινα ληστεία, οι πέριξ δήμοι εν ακαρεί ειδοποιούνται και οπλιζόμενοι συλλαμβάνουσιν επ’ αυτοφώρω τους ληστάς, αν ποτέ αναφανώσι τοιούτοι...».

Έτσι φανταζότανε ο Φίλιππος Λούης... Αλλά επλανάτο. Οι ληστές έλαβαν τα δικά τους μέτρα: Κατέστρεφαν τις μονώσεις («φλυτζάνια») των στύλων, βάζοντας στο σημάδι τη νέα ανακάλυψη. Το μίασμα της ληστείας, εξακολουθούσε να δηλητηριάζει τον εθνικό οργανισμό για κάμποσα χρόνια ακόμα. Και έφερνε απίθανες ανωμαλίες σε όλες, περίπου, τις γραμμές.

Αλλά και οι όροι τηλέγραφος και τηλεγράφημα δεν έγιναν ασυζητητί δεκτοί από τους ανθρώπους των γραμμάτων. Για παράδειγμα, ο Γυμνασιάρχης Ξύδας έγραφε σχετικά με το θέμα αυτό: «Η λέξις τηλεπομπόν είναι καλυτέρα ίσως της λέξεως τηλεγράφημα, ουχ ήττον, όμως, δεν εκφράζει το πράγμα αυτό, δηλαδή ότι διά του ηλεκτρικού τηλεγράφου έφθασεν η είδησις. Ηλεκτρογράφημα ίσως εστίν κατάλληλος προς τον σκοπόν, επειδή διά του ηλεκτρικού τηλεγράφου φράσεις ολόκληροι εκτυπούνται με γράμματα του αλφαβήτου, προς τούτοις δεικνύει και την ταχύτητα μετά της οποίας έφθασεν η είδησις διά της ηλεκτρικής ενεργείας».

Υπήρχαν, όμως, και άλλοι που υποστήριζαν άλλα. Έτσι, προτάθηκαν διαδοχικά οι λέξεις: τηλέσημον, τηλέφερον, τηλεμηνύτωρ και ένα σωρό άλλα. Παρ’ όλες, όμως, τις προσπάθειες των δοκίμων γλωσσολόγων και για πείσμα των αγνών ελληνιστών, ο τηλέγραφος και το τηλεγράφημα παρέμειναν με την μιξοβάρβαρη και αδόκιμη ονομασία τους. Και θα παραμείνει για πάντα.

Συνέχεια του τηλεγράφου είναι το τηλέφωνο, για το οποίο επιβάλλεται να αναφερθούν κάποια πράγματα. Μετά το 1870 ανακαλύφτηκε και το τηλέφωνο και η σύνδεση γινόταν με τον ίδιο σχεδόν τρόπο. Στύλοι, μονώσεις, σύρματα κ.λπ.

Ο απλός λαός δεν καταλάβαινε κάποια πράγματα.

Κυκλοφορούσαν γι’ αυτό διάφορα ανέκδοτα. Ένα από αυτά ήταν το εξής: «Ένας στρατιώτης ρωτάει το λοχία να του εξηγήσει τι είναι το τηλέφωνο. Και ο λοχίας απαντάει: «Το τηλέφωνο είναι: Παλούκι εδώ, παλούκι εκεί, παλούκι στης θειας μου το χωράφι, καρφί στο παλούκι, φλυτζάνι στο καρφί, σύρμα γυροβολιά, τριγκ τραγκ εδώ, χαμπέρι στην Αθήνα....».

Πριν ιδρυθεί ο ΟΤΕ οι τηλέγραφοι και τα τηλέφωνα υπάγονταν στα Ταχυδρομεία. Η υπηρεσία των Ταχυδρομείων, εκτός από την αλληλογραφία διεκπεραίωνε και την τηλεγραφική και τηλεφωνική επικοινωνία των πολιτών. Οι υπάλληλοι που προσλαμβάνονταν λεγότανε Τριατατικοί. Αυτό από τα τρία ταυ (Τ). Στο Κεντρικό Ταχυδρομείο Ιωαννίνων πάνω από την είσοδο υπάρχει μία μαρμάρινη πλάκα με την επιγραφή: Ταχυδρομεία, Τηλέγραφοι, Τηλέφωνα.

Όταν ιδρύθηκε ο ΟΤΕ έμεινε μόνον το Ταχυδρομείο και η μαρμάρινη πλάκα με την επιγραφή να διαλαλεί στις νεώτερες γενιές το παρελθόν...

Τηλέφωνο μου φαίνεται πως το `πες

κυρ πρόεδρε το ζλάπι απ' τις Ευρώπες.

Σύρμα πάνω σύρμα κάτω

και στα Φάρσαλα μαντάτο.

Κύριε τηλεφωνητή μ' σου `φερα

ψωμί στη γάστρα

να το στείλεις το παιδί μ'

τηλεφωνικώς στην Πάτρα.

Ανάποδα φλιτζάνια στις κολόνες

που παν και κοτσυλάν οι χελιδόνες.

Σύρμα πάνω σύρμα κάτω

και στα Φάρσαλα μαντάτο.

Κύριε τηλεφωνητή μ' σου `φερα

ψωμί στη γάστρα

να το στείλεις το παιδί μ'

τηλεφωνικώς στην Πάτρα.