Αλκίνοος Μάζης, όπως τον γνωρίσαμε στο Σχολείο (1971-72)

Aναμνηστική φωτογραφία των τελειοφοίτων (6ης γυμνασίου ή 3ης λυκείου, πού είναι το ίδιο πράγμα) του 1972, του ένδοξου σχολείου «Λυκείου η Αθηνά» του Γεωργίου Ζηρίδη (1908-1976) στον Παράδεισο του Αμαρουσίου. Στο μέσον διακρίνεται ο Λυκειάρχης Ιωάννης Ματιάτος καθηγητής της Θεολογίας και των Φιλοσοφικών, πού υπήρξε έξοχος καθηγητής. Μεταξύ των μαθητών και ο υποφαινόμενος δεξιά της αριστερής κολόνας. Η φωτογραφία πάρθηκε στο προαύλιο πίσω από την είσοδο του σχολείου. Όλοι ανεξαιρέτως υπήρξαν μαθητές του Αλκινόου Μάζη του μεγάλου καθηγητού της φυσικής, πού δίδαξε, καίτοι ηλικιωμένος, στο σχολείο αυτό, όχι μόνον στο Βαρβάκειο.

Αλκίνοος Μάζης όπως τον γνωρίσαμε στο Σχολείο (1971-1972)

Είναι λυπηρό πού δεν μπόρεσα να βρώ κάποια φωτογραφία του μεγάλου δασκάλου Αλκίνοου Μάζη, πέραν ενός φιλοτεχνήματος ενός συμμαθητού μου διάσημου γυναικολόγου-μαιευτήρος σήμερα, πού είχε το χάρισμα να φτιάχνει πορτραίτα πολύ επιτυχημένα μέσα στη τάξη. Οι νεώτεροι πρέπει να γνωρίζουν ότι ο Αλκίνοος Μάζης υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους και πλέον γνωστούς φυσικούς της Ελλάδος του 20ο αιώνα. Πολλές γενεές ελλήνων πέρασαν από τα χέρια του. Πολλοί από αυτούς σήμερα είναι διάσημοι. Η δική μου η τάξη είχε τη τύχη να τον έχει δάσκαλο στην 6η γυμνασίου (την μετέπειτα 3η λυκείου).

Ποιός ήταν ο Αλκίνοος Μάζης;

Δεν είμαι σε θέση να δώσω ακριβή βιογραφικά στοιχεία για τον Αλκίνοο Μάζη, όμως εδώ θα αποδώσω κάποια στοιχεία της συμπεριφοράς του ως δασκάλου, όπως εγώ και οι συμμαθητές μου τον έζησαν. Κατ’αρχήν η δική μας η κοινωνία ήταν ακόμα εξαιρετικά συντηρητικών αρχών και ο Μάζης ήταν στοιχείο αυτής της κοινωνίας. Η αυστηρότητά του (σκληρότητα) ήταν απότοκη της κοινωνίας εκείνης πού θα επικροτούσε κάθε τιμωρία πού θα επέβαλε στον «ασυμμόρφωτο μαθητή». Ο Μάζης υπήρξε έξοχος καθηγητής της φυσικής για τον απλό λόγο ότι δίδασκε με επεξεργασμένη γνώση. Γνώριζε καλά κάθε θέμα πού δίδασκε. Ήταν αδύνατον να αφαιρεθείς κατά τη διάρκεια του μαθήματός του γιατί σε μάγευε με τη διάλεξή του καθώς σού κέντριζε το ενδιαφέρον και όσα έλεγε δεν υπήρχαν στο σχολικό βιβλίο του ή αποτελούσαν απλώς μιά περίληψη. (Ο Αλκίνοος Μάζης έγραψε πλήθος σχολικών βιβλίων φυσικής πού αφορούσαν όλες τις τάξεις του γυμνασίου, είτε κλασσικών είτε πρακτικών λυκείων κατά τη δεκαετία του 1950.

Κάποια από αυτά πού εκτυπώθηκαν στα 1969-70 υπό τη μορφή πραγματείας του ελευθέρου εμπορίου, σήμερα πωλούνται σε αστρονομικές τιμές των 70 ευρώ ο κάθε τόμος, περισσότερο για συλλέκτες και νοσταλγούς όσων τον γνώρισαν. Η πραγματεία αυτή της Φυσικής είναι κατανεμημένη σε τρείς χοντρούς τόμους και αποτελούσε μιά βαθύτερη επέκταση των γνώσεων των απλών σχολικών υποχρεωτικών βιβλίων. Η Στατική-Μηχανική ο πρώτος τόμος ήταν χρώματος πράσινου, η Οπτική-Θερμότητα, ο δεύτερος τόμος ήταν επίσης πράσινος και ο Μαγνητισμός-Ηλεκτρισμός-Πυρηνική Φυσική ήταν χρώματος μπλέ.). Τα συντηρώ ακόμα σε κάποιο πατάρι του σπιτιού μου σαν τεκμήριο των σχολικών αναμνήσεων μου. Ο Αλκίνοοος Μάζης συνετέλεσε στο φαινόμενο της σπουδαρχίας πού τότε στις δεκαετίες 1960 και 1970 χαρακτήριζε τη σπουδάζουσα νεολαία.

Πρώτα απ’όλα ήταν δάσκαλος! Θα μπορούσε και ήταν ικανώτατος να διδάξει δασκάλους πώς να κάνουν καλύτερα το έργο τους. Θα μπορούσε να είναι διακεκριμένος πανεπιστημιακός, όμως επέλεξε να κάνει τον εκπαιδευτικό στις τάξεις της μέσης εκπαίδευσης. Η δική μου η τάξη δεν ήταν και πρότυπο καλών μαθητών, άσχετα εάν κατόπιν όλοι πέτυχαν στη ζωή τους.

Με τον Μάζη δεν ήταν δυνατόν να αστειευτεί κάποιος. Όχι τόσο γιατί εμείς είμασταν 18 χρονών κι εκείνος περίπου 80, αλλά γιατί σε όλη του τη ζωή ήταν σκληρώτατος άνθρωπος πού δεν χώνευε «χαζολογήματα», γέλωτες ή φασαρία. Κατά τη διάρκεια αναμονής του, με τους συμμαθητές σαν νέα παιδιά κάναμε φασαρία, σαχλαμάρες, γελάγαμε, ρίχναμε χάρτινα μπαλάκια ο ένας στο κεφάλι του άλλου, μιλάγαμε για ποδόσφαιρο (η συζήτηση γινόταν και «σοβαρή» μεταξύ «παναθηναϊκών» και «ολυμπιακών») ώσπου ξάφνου εμφανιζόταν στη πόρτα ο Μάζης...

Τότε όλοι γινόμασταν «κόκκαλο» και σηκωνόμασταν όρθιοι από τα θρανία μας σε ένδειξη σεβασμού. Ο Μάζης δεν έλεγε ούτε «καλημέρα», αλλά ενώ εισερχόταν στη τάξη, έκανε μιά κίνηση με το χέρι σαν να έλεγε «καθήστε», φώναζε έναν συμμαθητή μας «Αναγνωστάκη σβήσε τον πίνακα»!!! Ποτέ δεν κατάλαβε κανείς μας γιατί τον αποκαλούσε «Αναγνωστάκη» αφού τον λέγανε αλλοιώς! Σήμερα ο φίλος «Αναγνωστάκης» είναι δικηγόρος και μετά από 36 ολόκληρα χρόνια μού είπε, «Ξέρεις, ακόμα με πονάει το μάγουλό μου από τη σφαλιάρα του Μάζη»!

(Σημειώνω εδώ ότι ποτέ κανένας μας, ακόμα και ο Θεόδωρος Πάγκαλος, ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, πού τον είχε καθηγητή του στο Βαρβάκειο και πού τον απέβαλε από το σχολείο, δεν μισήσαμε τον Μάζη. Το αντίθετο! Αποδεχθήκαμε τη σκληρότητά του).

Κάποια άλλη μέρα συναντώ τυχαία έναν άλλον συμμαθητή μου στο δρόμο. Μετά από 40 χρόνια κι αυτός μου είπε πρώτο πρώτο, «Ξέρεις ακόμα μού έχει μείνει στραβή η γνάθος μου από τη σφαλιάρα του Μάζη! Τι χέρια ήταν αυτά πού είχε!

Ούτε βαρκάρης δεν είχε τέτοια χέρια!». Η αλήθεια έιναι ότι ο Μάζης ένας άνθρωπος μετρίου αναστήματος κάπως γεμάτος, ευπαρουσίαστος πάντοτε με κοστούμι (ανοιχτού χρώματος προς τις αποχρώσεις του καφέ) και καινούργια γραβάττα και με γυαλιά με παχύτατο σκελετό, πεντακάθαρος, είχε δυό τεράστια χέρια από αυτά πού όπως λένε «λειώνουν πέτρες»! Είχε μεγάλη φαλάκρα «αρχαιοελληνικού τύπου». Απέφευγαν πάντοτε να του σφίξουν το χέρι για ευνόητους λόγους (θα τους το έσπαγε με τη δύναμη πού είχε!) και περιορίζονταν σε μιά ήπια μετά σεβασμού υπόκλιση.

Για τον Μάζη ο γέλωτας «άνευ λόγου» ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια του μαθήματός του ήταν αξιόποινη πράξη και την τιμωρούσε με «συνοπτικές διαδικασίες» πού θα ζήλευαν οι ιεροεξεταστές του μεσαίωνα και ο Λουΐτζι Πιραντέλλο, ο μεγάλος ιταλός λογοτέχνης πού έγραψε παρόμοια περιστατικά «κολάφων αλλά Μάζη». Η «Μαζική Σφαλιάρα» ήταν εξατομικευμένη, καλά ζυγισμένη, και κατευθυνόταν σε ένα μάγουλο, μάλιστα λόγω δυσκαμψίας ένεκα προφανών αρθριτικών, έστρεφε όλο το σώμα του ώστε η σφαλιάρα να βρεί αποτελεσματικά το στόχο της. Η είσπραξη της σφαλιάρας (κατά το ευπρεπέστερον «κολάφου») από τον τιμωρούμενο ήταν σοκαριστική με «γκέλ» και του κόβονταν τα «ήπατα»! Στην ερώτηση του Μάζη κατόπιν «σε φτάνει μόνον μία ή θέλεις κι άλλη;» γίνεται αντιληπτό ότι η «συμμόρφωση» στο μάθημα, του τιμωρηθέντος, ήταν ολοκληρωτική άνευ «όρων»... Δεν επρόκειτο να ξαναγελάσει ο μαθητής αυτός επί Μάζη!

Παλαιότερα στη τάξη του αδελφού μου πού ήταν μεγαλύτερος κατά 7 χρόνια από μένα, ο Μάζης εισερχόταν στη τάξη έχοντας πάντα διπλωμένη στη τσέπη την εφημερίδα «Αυγή» πού θεωρείτο «κομμουνιστική» την εποχή εκείνη! Στη τωτινή Ελλάδα το επίθετο «κομμουνιστικός, -ή, όν» ήταν ταυτόσημο «λοιμώδους νοσήματος» μιά «επάρατος αρρώστεια». Αρκούσε να πείς κάτι πού ο άλλος δεν καταλάβαινε για να σου βάλλουν την ετικέτα «κομμουνιστής» και υπήρχαν τέτοια «μαύρα μεσάνυχτα» ως προς ποιά ιδεολογία πρέσβευε ώστε το «λοιμώδες αυτό νόσημα» να προφέρεται «Κ-ου-μμουνιστής»! Οι γεννηθέντες λοιπόν το 1947-48 μαθητές, πού έτυχε να έχουν δάσκαλο το Μάζη, βλέποντας ανελλιπώς σε κάθε μάθημα την «Αυγή» στη τσέπη του, σκέφθηκαν το «λοιμώδες νόσημα»! (Τότε η ελλάδα ήταν Βασίλειο). Πάραυτα ποτέ κανένας δεν πείραξε τον Μάζη ούτε επί χούντας πού κυβερνούσε την Ελλάδα στην εποχή μου (Τότε η Ελλάδα έγινε «Δημοκρατία»).

Ο Μάζης υπήρξε σοφός και δίκαιος δάσκαλος πού ποτέ δεν έβαλε μεγαλύτερο βαθμό σε μαθητή πέραν του 14 ή 15, για το Μάζη βαθμοί τύπου «18», «19» (το 20 φυσικά δεν χρειάζεται καν να το αναφέρω, απλώς για τον Μάζη ήταν ανύπαρκτο στα πλαίσια επίσης της λογικής του «Λυκείου η Αθηνά») αντιστοιχούσαν όπως μιά θέση «στον Ήλιο». Στο σχολείο μας είχαμε συμμαθητές πού ήσαν διάνοιες στη φυσική με ταλέντο και κλίση στο μάθημα αυτό ήδη από το δημοτικό σχολείο πού αργότερα διέπρεψαν ως καθηγητές της διδασκαλίας αυτής στο εξωτερικό. Υπό τον Μάζη δεν πήραν παραπάνω από 15! Ο Μάζης ήταν αφοσιωμένος στη δουλειά του. Η Φυσική ήταν ο κόσμος του, η κιμωλία και ο πίνακας η ενσάρκωσή της. Εμείς εισπράτταμε απλώς την επεξεργασμένη γνώση του πού αποτελούσε προϊόν πείρας απείρων ετών! Γνώρισα υπερήλικες πού τον είχαν καθηγητή στο μεσοπόλεμο αλλά και ακόμα πιό πρίν! «Όσο νεώτερος, τόσο σκληρώτερος», υπήρξε και περιγράφεται ο δάσκαλος Αλκίνοος Μάζης. Ήταν ο μόνος έλληνας καθηγητής της εποχής εκείνης πού από το τυπικό «κ. Μάζης» απέκτησε το έγκυρο «Αλκίνοος» κι αυτό γιατί πράγματι ο Αλκίνοος Μάζης υπήρξε «μυθικός»! Σε σημείο μάλιστα να αποτελέσει έστω και νοερά τη ψυχή πολλών διακεκριμένων ελληνικών σχολείων πού χάρις στη συμβολή του και το έργο του απέκτησαν γόητρο στην ελληνική κοινωνία. Έβλεπε τόσο μακρυά ώστε στα βιβλία του διακρίνει κανείς όταν τα μελετά μιά δυτικοευρωπαϊκότητα (ιδιαίτερα γαλλικής επιρροής) προσαρμοσμένης στην ελληνική ανάγκη πού την εποχή εκείνη επιζητούσε έλληνες επιστήμονες τεχνοκράτες. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Αλκίνοος Μάζης συνετέλεσε με το τρόπο του στην τεχνολογική ανάπτυξη της μετέπειτα Ελλάδος. Λαμβανομένου υπ’όψιν ότι ο Μάζης βίωσε περιόδους ολοκληρωτικής εξαθλίωσης (οικονομικής και κοινωνικής) της Ελλάδος, εν τούτοις έβλεπε μακρυά γιατί πίστευε στη πρόοδο. Έτσι ακριβώς ήταν και τα μαθήματά του!

Ραφαήλ Διαμαντής
Ιατρός, ειδικός παθολόγος

ΠΗΓΗ Hellas On The Web

ΣΧΕΤΙΚΑ: Ο Θόδωρος Πάγκαλος θυμάται τα μαθητικά του χρόνια και τον Αλκίνοο Μάζη