Μπορείς ρίχνοντας νερό να γεμίσεις σαράντα στενόλαιμα μπουκάλια;

Γράφει ο Αθανάσιος Ε. Παπάς στο βιβλίο του Μαθητοκεντρική Διδασκαλία (Το παιδαγωγικό κλίμα στο Ανοιχτό Σχολείο – Διδακτικά και μαθησιακά μοντέλα) – Εκδόσεις βιβλία για όλους Αθήνα 1990.

Το μοντέλο του Paulo Freire για την τραπεζική και προβληματίζουσα παιδεία

Η κακοδαιμονία της εκπαίδευσης κατά τον Paulo Freire οφείλεται στην αλλοτριωμένη και αλλοτριωτική πολυλογία. Ο εκπαιδευτικός προσπαθεί με τη διδακτέα ύλη να γεμίσει τους μαθητές  με γνώσεις και έτσι έχουμε μια διαδικασία όπου ο δάσκαλος καταθέτει και οι μαθητές αποταμιεύουν.

Η δημιουργική δύναμη του μαθητή μηδενίζεται στην τραπεζική μέθοδο διδασκαλίας: πρόκειται για μια διαδικασία που ο Sartre αποκαλεί ταϊστική μέθοδο, αφού ο δάσκαλος είναι ο μεταλαμπαδευτής και ο μεταδότης της γνώσης.

Η διδασκαλία στηρίζεται αποκλειστικά στο μονόλογο του δάσκαλου, όπως φαίνεται και στο παρακάτω σχήμα

(Γ. Κουτσάκου: Σύγχρονη Διδακτική σελ 160, απ΄ όπου και το σχήμα)

Το σχήμα είναι αρκετά εύγλωττο και δείχνει πως ο παντογνώστης δάσκαλος γεμίζει με τη σοφία του τους μαθητές. Πρόκειται για ένα μοντέλο διδασκαλίας, που παρατηρεί τη δομή του μαθησιακού φαινομένου. Όπως παρατηρεί ο Θ. Μπέλλας σε αναφορά «με το F. Bayer (1973,36), ένα ποσοστό 17% από την επικοινωνία στην τάξη αναλογεί στο σύνολο με τα μηνύματα που αποστολέας και αποδέκτης είναι το ίδιο πρόσωπο δηλαδή ο δάσκαλος» (Θ. Μπέλλας: Ψυχοκοινωνιολογία της αγωγής – Αθήνα 1985, σελ 435).

Η τραπεζική αντίληψη της παιδείας εξυπακούει μία διχοτόμηση ανάμεσα στον άνθρωπο και τον κόσμο, όχι μαζί με τον κόσμο ή μαζί με τους άλλους. Ο άνθρωπος είναι θεατής και όχι αναδημιουργός. Σύμφωνα μ’ αυτήν την άποψη ο άνθρωπος δεν είναι ενσυνείδητο όν (Corpo Conciente), είναι μάλλον κάτοχος μιας συνείδησης με άδειο μυαλό «παθητικά δεκτικό των καταθέσεων της πραγματικότητας από τον έξω κόσμο». (Paulo Freire Pedagogy of the oppressed Μτφρ Γ. Κρητικός Αθήνα 1976, σελ.83)

Ο εκπαιδευτικός στην τραπεζική εκπαίδευση θεωρεί μορφωμένο το άτομο, που είναι προσαρμοσμένο και δεν έχει καμία διάθεση για αμφισβήτηση του κατεστημένου. Αντίθετα μια ενεργητική εκπαίδευση στηρίζεται στη δράση των μαθητών, στην ανακάλυψη του κόσμου και της γνώσης, στον προβληματισμό τους στο γνωστικό και αξιακό status. Ο διάλογος είναι το κυρίαρχο όργανο για τη γνωστική και αξιακή ανάπτυξη του ατόμου.

Η καταπιεστική εκπαίδευση κατά τον P.Freire συνοψίζεται στα εξής:

1) Ο δάσκαλος διδάσκει και οι μαθητές διδάσκονται

2) Ο δάσκαλος τα ξέρει όλα και οι μαθητές δεν ξέρουν τίποτα.

3) Ο δάσκαλος σκέφτεται και οι μαθητές είναι τα αντικείμενα της σκέψης του δάσκαλου.

4) Ο δάσκαλος ομιλεί και οι μαθητές ακούν πειθήνια το δάσκαλο.

5) Ο δάσκαλος εφαρμόζει πειθαρχικά μέτρα και οι μαθητές υφίστανται τα μέτρα.

6) Ο δάσκαλος προτείνει και επιβάλλει την κρίση του, και οι μαθητές συμμορφώνονται σ’ αυτήν. 

7) Ο δάσκαλος δρα και οι μαθητές έχουν την ψευδαίσθηση πως δρουν μέσα από την κρίση του δάσκαλου.

8) Ο δάσκαλος καθορίζει το πρόγραμμα διδακτέας ύλης και οι μαθητές (που ούτε καν ρωτήθηκαν) προσαρμόζονται σ’ αυτό.

9) Ο δάσκαλος συγχέει την αυθεντία της γνώσης με τη δική του επαγγελματική αυθεντία, που την αντιπαραθέτει στην ελευθερία των μαθητών.

10) Ο δάσκαλος είναι το υποκείμενο της διαδικασίας της μάθησης, ενώ οι μαθητές είναι απλά αντικείμενα.

Αντίθετα στην προβληματίζουσα εκπαίδευση παρατηρούμε τα εξής:

1) Ο εκπαιδευτικός ξαναπλάθει τις σκέψεις του μέσα από τη σκέψη των μαθητών του.

2) Οι μαθητές παύουν να είναι πειθήνιοι ακροατές.

3) Οι μαθητές είναι συν-ερευνητές στο διάλογο με τον εκπαιδευτικό.

4) Το γνωστικό υλικό εξετάζεται από τους μαθητές, και ο εκπαιδευτικός επανεξετάζει τις απόψεις του.

5) Ο εκπαιδευτικός είναι δημιουργικός και βοηθεί τους μαθητές να περάσουν από το επίπεδο της απλής γνώμης για κάποια γνώση, στο συγκεκριμένο στάδιο της αληθινής γνώσης, που είναι το επίπεδο του λόγου.

6) Στην προβληματίζουσα εκπαίδευση η ανθρώπινη ύπαρξη καταξιώνεται στη διαδικασία του γίγνεσθαι.

7) Η προβληματίζουσα εκπαίδευση αγωνίζεται για την ανάδυση της συνείδησης και για κριτική επέμβαση στην πραγματικότητα.

Το μοντέλο του  θεωρείται σημαντικό για την ελληνική εκπαίδευση αν λα΄βει κανείς υπόψη το θεωρητικό και λογοκοπικό της περιεχόμενο στη διαχρονική της πορεία. Σήμερα για την καθιέρωση μιας δημιουργικής και αντιαυταρχικής εκπαίδευσης χρειάζεται αλλαγή στο ρόλο του δάσκαλου, κάτι που συντελείται και με τα νέα αναλυτικά προγράμματα και βιβλία, που μεταθέτουν το κέντρο βάρους από το δάσκαλο στο μαθητή. Οι μαθητές καλούνται σήμερα να αποβάλλουν την παθητικότητα και τη στασιμότητα. Ζητούμενο είναι η κριτική σκέψη, η πρωτοτυπία και η δημιουργική φαντασία. Ακόμη θετικότερο κάθε εκπαιδευτικός ξέρει σήμερα ότι η γνώση δεν πρέπει να είναι ένα προϊόν μετάδοσης και μεταλαμπάδευσης από τον εκπαιδευτικό, αλλά να γίνει αντικείμενο κατάκτησης και προσωπικής ανακάλυψης από την τάξη ομαδικά και ατομικά από το μαθητή, μέσα από την ομάδα.

(Ο συγγραφέας του βιβλίου Αθ. Παπάς υπηρέτησε διαδοχικά στη Δημοτική και Μέση Εκπαίδευση, στις Παιδαγωγικές Ακαδημίες, καθώς και  στις Σχολές  Επιμόρφωσης  Νηπιαγωγών, Δασκάλων και Καθηγητών. Το 1990 εξελέγη Καθηγητής σε Π.Τ. του Πανεπιστημίου Αθηνών.)

ΣΧΕΤΙΚΑ 1)  Δέκα  Επιστολές προς εκείνους που τολμούν να διδάσκουν