Άρθρο του Π. ΤZANETAKH - τότε φοιτητή του Φυσικού
Αθήνας (1970) - στο περιοδικό Φυσικός Κόσμος (Τεύχος 18 Φεβρουάριος 1970)
Έχουμε συνηθίσει να θεωρούμε τις οπτικές
απάτες σαν ατέλειες της όρασής μας, σαν πηγές σφαλμάτων. Εξετάζοντας τις
οπτικές απάτες πιο προσεκτικά οδηγούμαστε στο μηχανισμό εισόδου των οπτικών
ερεθισμάτων στον εγκέφαλο, στην ίδια μας τη σκέψη. Αλλά και κάτι ακόμη: είναι
απαραίτητες στα σημερινά μέσα επικοινωνίας.
Από τις αισθήσεις
πρώτη σε εμπιστοσύνη και βεβαιότητα είναι η αφή. Ας θυμηθούμε τη φράση «απτή
πραγματικότητα» και τους «τύπους των ήλων» του Αποστόλου Θωμά.
Αν βάλουμε σε δυο
χαρτονένια κουτιά (ένα μικρό και ένα μεγάλο) την ίδια ποσότητα άμμου, το
μικρότερο θα μας φανεί μέχρι 50% βαρύτερο από το μεγάλο. Το αίσθημα του βάρους
σχετίζεται και με τον όγκο που βλέπουμε.
Λόγω της
περιορισμένης ακτίνας δράσης της αφής, τελικά η όραση κερδίζει την πρώτη θέση
στην ιεραρχία εμπιστοσύνης. Οι μάρτυρες στο δικαστήριο είναι συνήθως αυτόπτες μάρτυρες.
Τα διάφορα τρυκ κινηματογράφου και τηλεόρασης δεν κατάφεραν να κλονίσουν την
εμπιστοσύνη μας σε ό,τι βλέπουμε.
Οι αρχαίοι Έλληνες
γνώριζαν πολλές οπτικές απάτες και τις εφάρμοσαν στην αρχιτεκτονική.
Παρ’ όλα αυτά,
μόλις πριν περίπου 150 χρόνια προσπαθήσαμε να μελετήσουμε τις οφθαλμαπάτες επιστημονικά.
Η πρώτη προσπάθεια οφείλεται στον φυσικό Brewster που απέδωσε τις οφθαλμαπάτες περισσότερο
στη λειτουργία του εγκέφαλου παρά στο μάτι αυτό καθ’ εαυτό.
Ο A. Thiery υπέθεσε το 1896 ότι η διαφορά οφείλεται
στον τρόπο με τον οποίο το μάτι και ο εγκέφαλος χρησιμοποιούν την προοπτική
στην εκτίμηση των αποστάσεων.
Σε έρευνα για την
απάτη του Ponzo
χώρισαν 48 παιδιά σε τρεις ομάδες 6, 10 και 14 ετών (τα μικρά παιδιά δεν είναι
πολύ ευαίσθητα στην προοπτική)
Η έρευνα αυτή
έδειξε υπάρχει σχέση μεταξύ της έντασης με την οποία γινόταν αισθητή η απάτη
του και του αισθήματος της προοπτικής
στα παιδιά.
1. Οι δυο
εσωτερικές κάθετοι είναι καμπύλες ή παράλληλες γραμμές;
2. Ποια από τις
δυο γραμμές είναι μεγαλύτερη, η κάθετη ή η οριζόντια;
3. Η μοναδική
πλάγια γραμμή στα αριστερά του σχήματος αποτελεί προέκταση μιας από τις
τέσσερις πλάγιες γραμμές στα δεξιά του σχήματος. Ποιας όμως; Απαντήστε γρήγορα.
4. Τα περίφημα
βέλη του Muller – Lyer. Από τις δυο κάθετες έντονες γραμμές, η
δεξιά κάθετη γραμμή δείχνει αρκετά μεγαλύτερη από την αριστερή κάθετη γραμμή.
Και όμως η όραση μας απατά και εδώ.
5. Οι κύκλοι του
σχήματος είναι ομόκεντροι ή ελικοειδείς;
Στην περίπτωση των
βελών του Muller
– Lyer ο ρόλος της προοπτικής
φαίνεται να είναι ο εξής:
Αν σκεφθούμε την
πρώτη εικόνα σαν την πιο κοντινή σε μας ακμή ενός κύβου, τη δεύτερη δε σαν την
πιο μακρινή, τότε όπως και στην απάτη του Ponzo ο εγκέφαλος μας κάνει αυτόματα τη διόρθωση
λόγω απόστασης.
Δηλαδή οι οπτικές
απάτες προέρχονται ότι μια εικόνα τρισδιάστατη αποτυπώνεται σε δυο διαστάσεις.
ΣΧΕΤΙΚΑ 1) Κύβος του Necker
